ฟันผุในเด็ก เกิดจากอะไร จะป้องกันได้อย่างไร ?

ฟันผุในเด็ก หรือเรียกว่า แมงกินฟัน ( แมงกินฟัน คืออะไร ? จากอะไร ป้องกันได้ไหม ? ) เป็นโรคสุดฮิตซึ่งปัจจุบันเป็นโรคฟันน้ำนมผุในระดับที่รุนแรงจำนวนมาก ทำให้กระทบต่อพัฒนาการของเด็ก เกิดผลเสียต่อสุขภาพกาย สุขภาพจิตในระยะยาว

การป้องกันปัญหาฟันน้ำนมผุที่มีประสิทธิผลต้องดำเนินการอย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง โดยความร่วมมือของทีมสุขภาพ ตั้งแต่ระยะที่แม่ตั้งครรภ์ ช่วงของการเลี้ยงดูที่บ้าน และในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก

สารบัญ

• สาเหตุและลักษณะของโรค ฟันผุในเด็ก
• ลักษณะของ ฟันผุ ในแต่ละระยะ
• การสร้างเสริมสุขภาพช่องปากเด็กปฐมวัย และการป้องกันฟันน้ำนมผุ
  • 1. การจัดอาหารและโภชนาการให้เด็ก
  • 2. การดูแลความสะอาดช่องปากเด็ก

สาเหตุและลักษณะของโรค ฟันผุในเด็ก

ในทางชีวเคมีกลไกที่ทำให้ฟันน้ำนมและฟันถาวรผุเป็นแบบเดียวกัน แต่ปัจจัยด้านพฤติกรรม และบริบททางสังคมที่ทำให้เด็กปฐมวัยมีปัญหาฟันน้ำนมผุ มีลักษณะเฉพาะที่แตกต่างจากช่วงอายุอื่น เด็กเมื่อแรกคลอดในช่องปากปราศจากเชื้อ เด็กจะค่อยๆ ได้รับเชื้อชนิดต่างๆ เข้าสู่ช่องปากผ่านอาหารที่รับประทาน และการสัมผัสติดต่อจากคนใกล้ชิด การเป่า หรือ กัดอาหาร ก่อนป้อน ลูกเสี่ยงติดเชื้อ” ฟันผุ “ได้

ดังนั้นถ้าคนเลี้ยงเด็กมีปัญหาฟันผุมากก็จะส่งต่อเชื้อ โรคฟันผุ ไปสู่เด็กได้มาก ในเด็กไทยมีรายงานตรวจพบฟันน้ำนมผุตั้งแต่เด็กอายุ 9 เดือน ซึ่งเป็นช่วงเวลาเพียง 3 เดือนหลังจากมีฟันขึ้นมาในช่องปาก

โดยปัจจัยที่ทำให้เกิดปัญหาฟันน้ำนมผุสูงมาจากพฤติกรรมการเลี้ยงดูเด็กไม่เหมาะสม เช่น ให้เด็กดูดนมและหลับคาขวดนม ให้เด็กดื่มนมหวาน และให้ดูดนมมื้อดึกเมื่ออายุมากกว่า 6 เดือน รวมทั้งให้ดูดนมจากขวดเมื่ออายุมากกว่า 1 ปี และให้กินขนมระหว่างมื้อมากกว่าวันละ 2 ครั้ง (กินจุบจิบ) รวมถึงขาดการทำความสะอาดช่องปากเด็กอย่างเหมาะสม

ลักษณะของ ฟันผุในเด็ก ในแต่ละระยะ

ระยะแรกมีการเปลี่ยนแปลงที่ผิวฟัน โดยผิวฟันมีลักษณะเป็นฝ้าขาวขุ่น คล้ายชอล์ก (ต่างจากผิวฟันปกติซึ่งเรียบเป็นมัน) ฝ้าขาวขุ่นนี้มักพบอยู่ใต้แผ่นคราบจุลินทรีย์บริเวณใกล้ ขอบเหงือก การเปลี่ยนแปลงในระยะนี้ถ้าทิ้งไว้ไม่แก้ไข เนื้อฟันบริเวณนี้จะหลุดออกเกิดเป็นรูผุ และรูผุ จะลุกลามเป็นรูผุใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ ฟันน้ำนมผุจะลุกลามทะลุถึงโพรงประสาทฟันได้อย่างรวดเร็ว เพราะมีเนื้อฟันบาง

การป้องกันปัญหาฟันน้ำนมผุอย่างมีประสิทธิผล ต้องดำเนินการอย่างต่อเนื่องตั้งแต่การเลี้ยงดูที่บ้าน และการดูแลในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก โดยต้องได้รับความร่วมมือจากพ่อแม่ ผู้เลี้ยงดู และมีบุคลากรที่เกี่ยวข้องให้คำแนะนำ สนับสนุน ช่วยเหลือ

การสร้างเสริมสุขภาพช่องปากเด็กปฐมวัย และการป้องกัน ฟันผุในเด็ก

แนวปฏิบัติสำหรับพ่อแม่และผู้เลี้ยงดูเด็ก มีหลักปฏิบัติที่สำคัญ 3 เรื่อง คือ เรื่องการจัดอาหารและโภชนาการให้เด็ก, เรื่องการดูแลความสะอาดช่องปากเด็ก และเรื่องการตรวจสุขภาพฟันเด็ก การปฏิบัติทั้ง 3 เรื่องนี้ พ่อแม่และผู้เลี้ยงดูเด็กคือผู้ปฏิบัติที่สำคัญที่สุด จึงต้องแนะนำและกระตุ้นให้พ่อแม่และผู้เลี้ยงดูเด็กเกิดการเรียนรู้และใส่ใจปฏิบัติ โดยมีแนวทางและวิธีปฏิบัติดังนี้

1. การจัดอาหารและโภชนาการให้เด็ก

สิ่งที่ต้องคำนึงถึงคือคุณค่าทางโภชนาการที่เหมาะสม และการสร้างนิสัยการกินที่ดีให้กับเด็ก ซึ่งจะส่งผลดีต่อสุขภาพของเด็กในระยะยาว โดยปฏิบัติดังนี้

เด็กขวบปีแรก แรกเกิดถึง 6 เดือน

ให้กินนมแม่อย่างเดียว ไม่ต้องให้อาหารอื่นแม้แต่น้ำ เด็กที่กินนมแม่จะมีอัตราการเกิดฟันผุต่ำกว่าเด็กที่กินนมผสมใส่ขวด เพราะนมแม่มีภูมิคุ้มกัน และมีเอ็นไซม์ช่วยยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อโรค รวมทั้งกลไกการดูดนมแม่ น้ำนมจะพุ่งไปสู่บริเวณโคนลิ้น ทำให้ฟันมีโอกาสสัมผัสกับน้ำนมน้อย และการออกแรงดูดนมยังกระตุ้นให้ใบหน้าและขากรรไกรเด็กเจริญเติบโตสมส่วน

ในกรณีที่แม่ทำงานนอกบ้านไม่สามารถให้เด็กดื่มนมจากเต้าได้ จำเป็นต้องให้นมจากขวด มีหลักการเลือกจุกนมคือ เมื่อคว่ำขวดนมลง น้ำนมจะไหลเป็นสายในช่วงแรก และเปลี่ยนเป็นหยดๆ จุกนมที่มีรูใหญ่ เด็กไม่ต้องออกแรงดูด ทำให้ขากรรไกรและใบหน้าขาดการกระตุ้น รวมทั้งน้ำนมที่ไหลเร็วเกินไปจะทำให้เด็กสำลัก จึงต้องเอาลิ้นมาดุนจุกนม ทำให้พัฒนาการกลืนที่ผิดปกติ ส่งผลให้การเรียงตัวของฟันผิดปกติได้

เด็กอายุ 6 เดือน

ฟันเริ่มขึ้น ควรเลิกนมมื้อดึก เพราะเด็กสามารถนอนหลับช่วงกลางคืนติดต่อ กันได้โดยไม่หิว การให้นมมื้อดึกจะเป็นการรบกวนวงจรการนอนของเด็ก ถ้าเด็กตื่นให้กอด กล่อม ตบก้นเบาๆ เด็กจะหลับต่อได้ ควรให้อาหารเสริมควบคู่กับนมแม่ การให้อาหารเสริมยึดหลัก สมวัยตามความพร้อมของเด็ก เพียงพอ ตามปริมาณพลังงานและสารอาหารที่ต้องการในแต่ละวัย และ ปลอดภัย จากสิ่งสกปรกและสารเคมี

การป้อนอาหารและน้ำ ควรใช้ภาชนะแยกสำหรับเด็ก ไม่ใช้ช้อน ถ้วยน้ำร่วมกับผู้อื่น ไม่เคี้ยวอาหารป้อนเด็ก เพื่อป้องกันไม่ให้เด็กได้รับเชื้อที่จะทำให้เกิดฟันผุผ่านทางน้ำลายของผู้เลี้ยงดู ถ้าจำเป็นต้องใช้นมผงควรเลือกนมสำหรับเด็กช่วงวัยนี้เท่านั้น ให้เด็กดูดนมและดื่มน้ำตาม ห้ามหลับคาขวดนม เพราะเป็นสาเหตุที่ทำให้ ฟันผุ ในเด็กเล็ก มาก รวมทั้งควรเริ่มฝึกให้เด็กกินนมจากถ้วย โดยเริ่มจากจำนวนน้อยๆ และค่อยๆ เพิ่มจำนวนจนเด็กสามารถดื่มนมจากถ้วยได้ทั้งหมด

เด็กอายุ 1 ปีขึ้นไป

ให้อาหารหลัก 3 มื้อ และอาหารว่างไม่เกิน 2 ครั้งต่อวัน ชนิดของอาหารว่างควรเป็นอาหารที่มีคุณค่าเช่น ผลไม้ หรือนมรสจืด ไม่ควรให้เด็กกินขนมหวานเหนียวติดฟัน, ขนมถุงกรุบกรอบ, ทอฟฟี่, น้ำหวาน น้ำอัดลม และอาหารใส่สีหรือผงชูรส รวมทั้งควรดูแลไม่ให้เด็กกินจุบจิบ น้ำอัดลม ทำให้ฟันผุได้จริงไหม ?

เด็กวัยนี้ควรเลิกดูดนมจากขวดได้แล้ว เนื่องจากสามารถจับแก้วยกดื่มเองได้ ถ้ารอจนถึงอายุ 2-3 ปีเด็กติดขวดนมไปแล้วจะเลิกได้ยาก การปล่อยให้เด็กติดขวดนมจนโต การให้เด็กหลับคาขวด หรือให้ดูดนมจากขวดบ่อยๆ นอกจากทำให้ฟันผุแล้ว ยังทำให้เกิดปัญหาอื่นๆ เช่น เด็กไม่ยอมกินข้าว ชอบอมข้าว ไม่ยอมทานอาหารอื่น ปฏิเสธอาหารที่ต้องเคี้ยว เพราะคุ้นเคยกับอาหารเหลวที่กลืนง่าย

นอกจากนี้ยังพบว่าเด็กที่ติดขวดนมมักจะดูดนมวันละหลายมื้อ ทำให้ติดนิสัยรับประทานจุบจิบ บางรายใช้ขวดนมเป็นสิ่งปลอบโยนลดความคับข้องใจ จึงอาจมีผลไปลดโอกาสที่จะพัฒนาทักษะด้านภาษา อารมณ์ และสังคม

2. การดูแลความสะอาดช่องปากเด็ก

การแปรงฟันให้เด็ก เมื่อลูกเริ่มมีฟันขึ้นแม่ต้องแปรงฟันให้ลูก หรือใช้ผ้าสะอาดชุบน้ำต้มสุกเช็ดฟันลูกให้สะอาดวันละ 2 ครั้ง (ปัจจุบันแนะนำให้แม่แปรงฟันลูกด้วยยาสีฟันผสมฟลูออไรด์ตั้งแต่ฟันซี่แรกขึ้นมาในช่องปาก เนื่องจากมีฟันขึ้นเฉพาะด้านหน้าไม่กี่ซี่ สามารถแปรงได้ง่าย เด็กไม่ค่อยขัดขืน เป็นการเริ่มต้นที่ดีทั้งแม่และลูกที่จะทำความคุ้นชินกับการแปรงฟัน)

• เด็ก กลืนยาสีฟัน เป็นอันตรายหรือไม่ ?

เมื่อเด็กอายุ 2-3 ปี เด็กที่เข้าสู่ศูนย์ พัฒนาเด็กเล็ก จะได้รับการฝึกให้แปรงฟันด้วยตนเอง ที่บ้านเด็กอาจอยากแปรงฟันตามผู้ใหญ่ จึงควรหัดให้เด็กแปรงฟันไปพร้อมๆ กัน แต่แม่ยังต้องแปรงซ้ำให้เช้า-เย็น จนกว่ากล้ามเนื้อมือมัดเล็กของเด็กจะพัฒนาได้เต็มที่ ซึ่งจะทำให้เด็กสามารถแปรงฟันให้สะอาดได้เองเมื่อเด็กอายุประมาณ 8 ปี

สำหรับแปรงสีฟันใช้แปรงสีฟันที่ฉลากระบุช่วงอายุตรงตามวัยเด็ก ส่วนยาสีฟันใช้ยาสีฟันสำหรับเด็ก โดยช่วงแรก ใช้ยาสีฟันเล็กน้อยแตะปลายขนแปรงสีฟันพอชื้น เมื่อเด็กอายุขวบครึ่งถึง 3 ขวบ ใช้ยาปริมาณเท่าเมล็ดถั่วเขียว เด็กอายุ 3-6 ปี ใช้ยาสีฟันขนาดเท่าเมล็ดข้าวโพด และ 6 ปีขึ้นไปใช้ยาสีฟันยาวหนึ่งเซนติเมตร

วิธีการแปรงฟันให้เด็ก ใช้วิธีถูไปมา มีขั้นตอนดังนี้ ขั้นเตรียมการ ผู้แปรงฟันให้เด็กควรล้างมือให้สะอาดด้วยน้ำและสบู่ เตรียมแปรงและยาสีฟันสำหรับเด็ก แตะยาสีฟันเป็นจุดเล็กๆ ขั้นปฏิบัติผู้แปรงนั่งพื้นให้เด็กนอนหนุนตัก หรือนั่งบนเก้าอี้ให้เด็กยืนหันหลังให้ ใช้นิ้วแหวกกระพุ้งแก้มเด็ก เพื่อให้มองเห็นฟันที่จะแปรงได้ชัดเจน และช่วยกันไม่ให้แปรงสีฟันกระแทกริมฝีปากและกระพุ้งแก้ม

ผู้แปรงจับแปรงแบบจับดินสอเขียนหนังสือ วางขนแปรงตั้งฉากกับตัวฟันให้ขนแปรงครอบคลุมถึงบริเวณคอฟันและขอบเหงือก ขยับโยกแปรงไปมาบริเวณละ 10 ครั้ง จึงเปลี่ยนที่ใหม่ให้ซ้อนกับบริเวณเดิมเล็กน้อย ขยับไปเรื่อยๆ จนครบทุกซี่ ทั้งด้านในและด้านนอก แล้วใช้ผ้าสะอาดเช็ดยาสีฟันออก

การแปรงฟันเป็นสิ่งจำเป็นต้องทำทุกวันเหมือนการอาบน้ำ เป็นวินัยที่ต้องฝึกให้เด็ก ในช่วงแรกเด็กอาจไม่ยอม แม่หรือผู้เลี้ยงดูเด็กต้องใจแข็งและปฏิบัติด้วยความระมัดระวังอย่างสม่ำเสมอ ประสบการณ์ที่เด็กแปรงฟันไม่เจ็บจะสร้างความคุ้นเคย ทำให้เด็กจะเรียนรู้และยอมรับการแปรงฟันได้ การเริ่มแปรงตั้งแต่มีฟันขึ้น เด็กจะต่อต้านน้อยกว่ามาเริ่มแปรงเมื่อเด็กโตแล้ว

บทความที่เกี่ยวข้อง

• รีวิวยาสีฟัน จากผู้ใช้จริง : กลิ่นปาก เหงือก เสียวฟัน หลอดเดียวจบ
• เหงือก บวม กลิ่นปาก เสียวฟัน ยาสีฟัน Doctor V หลอดเดียวจบ
• ฟันกรามแท้ซี่แรก (Lower first molar)