โรคฟันผุ ปัญหาการติดเชื้อในช่องปาก และโรคภูมิแพ้

โรคฟันผุ จะพบมากในช่วงวัยเด็ก ช่องปากเป็นบริเวณที่มีสภาพแวดล้อมเหมาะสมสำหรับการอาศัยอยู่ของแบคทีเรีย มีการค้นพบแบคทีเรียในช่องปากมากกว่า 400 ชนิด ในช่วงวัยเด็กปัญหาโรคติดเชื้อในช่องปากที่สำคัญคือ โรคฟันผุ พบเด็กที่มีฟันผุมากจะเป็นโรคภูมิแพ้ได้ง่าย

สารบัญ

• เด็กที่มีฟันผุมากจะเป็นโรคภูมิแพ้ได้ง่าย
• โรคปริทันต์ และ โรคเบาหวาน ในผู้ป่วย โรคฟันผุ
• โรคฟันผุ กับการดูแลสุขภาพช่องปากผู้ป่วยโรคเบาหวาน

เด็กที่มีฟันผุมากจะเป็นโรคภูมิแพ้ได้ง่าย

ปัญหาเจ็บคอ และมีการอักเสบของทางเดินหายใจบ่อย ส่วนในผู้ใหญ่ โรคติดเชื้อในช่องปากที่เป็นเสมือนแหล่งเพาะ และแพร่กระจายเชื้อโรคจากช่องปากเข้าสู่ร่างกายมีทั้งที่มาจากโรคฟันผุ และโรคปริทันต์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรคปริทันต์ซึ่งทำให้เหงือกเป็นแผลบริเวณกว้าง เชื้อจุลินทรีย์ที่ทำให้เกิดโรคเหงือกอักเสบและโรคปริทันต์อักเสบจึงสามารถแพร่กระจายเข้าสู่กระแสโลหิต

และก่อให้เกิดการติดเชื้อในอวัยวะต่างๆ ของร่างกายได้หลายแห่ง (Bacteremia-inducesystemic infection) เช่น ที่สมอง ปอด หัวใจ ไต และที่อื่นๆ จึงอาจเป็นอันตรายที่ร้ายแรงได้

โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ที่สุขภาพอ่อนแอ หรือมีปัญหาทางสุขภาพบางประการ เช่น ผู้ที่ใส่ลิ้นหัวใจเทียม ผู้ที่ใส่ข้อต่อกระดูกเทียม ผู้ที่ต้องใส่สายสวน หรือใส่ท่อค้างไว้ในกรณีที่ต้องล้างไต และในคนที่มีภูมิต้านทานต่ำ เช่นคนเป็นโรคเอดส์ คนที่ปลูกถ่ายอวัยวะ คนที่ให้เคมีบำบัด และคนที่เป็นเบาหวาน เป็นต้น

ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมามีการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างโรคปริทันต์กับโรคทางระบบมากขึ้น ซึ่งจะได้ประมวลให้ศึกษาพอเป็นสังเขปดังนี้

โรคปริทันต์ และ โรคเบาหวาน ในผู้ป่วย โรคฟันผุ

โรคเบาหวาน เป็นโรคเรื้อรังที่เกิดจากร่างกายขาดอินซูลิน (type 1 diabetis) หรือมีภาวะดื้อต่ออินซูลิน (type 2 diabetis) ทำให้มีระดับน้ำตาลในเลือดสูง เลือดข้นชีวเคมีในร่างกายเปลี่ยนแปลง ทำให้เกิดภาวะแทรกซ้อนที่ร้ายแรง เช่น ไตล้มเหลว ตาบอดรวมทั้งทำให้เกิดการอุดตันของหลอดเลือดในอวัยวะต่างๆ

• เป็น โรคเบาหวาน ต้องแจ้งทันตแพทย์ก่อนทำฟันไหม ?

ด้านสุขภาพช่องปาก ผู้ป่วยเบาหวานมีความชุกของ โรคปริทันต์ สูงกว่าคนที่ไม่เป็นโรคเบาหวานในช่องปากมีการไหลของน้ำลายลดลง ต่อมน้ำลายโต มีอาการปากแห้ง แสบร้อนในช่องปาก แผลในช่องปากหายช้า และติดเชื้อราได้ง่าย

• โรคปริทันต์ อักเสบ คืออะไร ? นำไปสู่การสูญเสียฟันจริงไหม

สำหรับโรคฟันผุการศึกษาบางรายพบฟันผุเพิ่มขึ้น แต่บางรายให้ผลตรงกันข้ามโดยอธิบายว่าผู้ป่วยเบาหวานที่ควบคุมน้ำตาลในเลือดไม่ได้จะมีระดับกลูโคสในน้ำลายมากขึ้น รวมทั้งมีการหลั่งน้ำลายลดลงจึงทำให้เกิดฟันผุได้ง่าย แต่ผู้ป่วยที่ควบคุมระดับน้ำตาลได้จะมีฟันผุลดลง เพราะลดการรับประทานอาหารจำพวกแป้งและน้ำตาล

โรคเบาหวานมีความสัมพันธ์กับโรคปริทันต์อย่างชัดเจน ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดไม่ได้จะมีเหงือกอักเสบมากผิดปกติทั้งๆ ที่มีคราบจุลินทรีย์เพียงเล็กน้อย ความสัมพันธ์ระหว่างโรคปริทันต์ กับโรคเบาหวานเป็นแบบสองทาง (bidirectional)

การศึกษาของ Dr.W.AubreySoskolne พบคนที่เป็นโรคเบาหวานจะมีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคปริทันต์มากกว่าคนที่ไม่เป็นโรคเบาหวานประมาณสองเท่า (17.3% : 9%) และคนที่เป็นโรคปริทันต์มีความเสี่ยงที่จะเป็นโรคเบาหวานมากกว่าคนที่ไม่เป็นโรคปริทันต์ประมาณสองเท่า (12.5% : 6.3%)

นอกจากนี้ยังพบว่าผู้ป่วยเบาหวานที่ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ไม่ดี จะเกิดโรคปริทันต์รุนแรงกว่าผู้ป่วยเบาหวานที่ควบคุมน้ำตาลได้ดี และการให้การรักษาโรคปริทันต์ในผู้ป่วยเบาหวาน จะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ดียิ่งขึ้น

ความสัมพันธ์ของโรคปริทันต์กับโรคเบาหวานมีคำอธิบายและสมมุติฐานหลากหลาย ทั้งในส่วนของอิทธิพลของโรคเบาหวานที่มีต่อโรคปริทันต์ และอิทธิพลของโรคปริทันต์ที่มีต่อโรคเบาหวาน เช่น ภาวะโรคเบาหวานทำให้มีน้ำตาล และไขมันในเลือดสูง เลือดข้น

ระบบเผาผลาญในร่างกายเปลี่ยนแปลงส่งผลให้ระบบหมุนเวียนเลือดที่ไปเลี้ยงอวัยวะต่างๆ รวมทั้งอวัยวะปริทันต์บกพร่อง เนื้อเยื่อปริทันต์อ่อนแอ ติดเชื้อง่ายและแผลหายช้า และภาวะเบาหวานยังลดความสามารถของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายในการต่อต้านเชื้อโรค

มีการทดลองในหนู พบหนูที่เป็นเบาหวานมีเอนไซม์คอลลาจีเนส และโปรติเอสในเหงือกเพิ่มขึ้น (increased collagenase and protease activity) ทำให้มีการทำลายเนื้อเยื่อ และขัดขวางการหายของแผล ส่วนอิทธิพลของโรคปริทันต์ต่อโรคเบาหวาน เชื่อว่าเป็นผลมาจากเชื้อจุลินทรีย์ และสารพิษกระตุ้นให้เกิดการอักเสบ

ทำให้มีสารสื่ออักเสบในซีรั่ม (serum pro-inflammatorycytokines) เพิ่มขึ้น เช่น สาร interleukin-1 beta ซึ่งสัมพันธ์กับการก่อให้เกิดโรคเบาหวานชนิดที่ 1 และสาร tumor necrosis factor-alpha (TNF-∝) ซึ่งสัมพันธ์กับการดื้ออินซูลินในเบาหวานชนิดที่ 2

บางสมมุติฐานตั้งข้อสังเกตว่า ความสัมพันธ์นี้เกิดจากความผิดปกติของยีนหลายตัว (Polygenic disorder)ที่มาประจวบกัน ทำให้การทำงานของระบบภูมิคุ้มกันบกพร่อง จึงทนต่อความเครียดและสิ่งกระตุ้นต่างๆได้น้อย

โรคฟันผุ กับการดูแลสุขภาพช่องปากผู้ป่วยโรคเบาหวาน

จะเห็นได้ว่าการจะดูแลรักษาผู้ป่วยโรคเบาหวานจะได้ผลดี จำเป็นต้องมีความร่วมมือของทีมสุขภาพ พยาบาลและบุคลากรที่ดูแลผู้ป่วยเบาหวานควรสังเกตสภาวะในช่องปากผู้ป่วยเบาหวาน และควรสนับสนุน กระตุ้นเตือนผู้ป่วยให้ใส่ใจดูแลอนามัยช่องปากเป็นพิเศษ

หากเห็นเหงือกมีสีแดงกว่าปกติ มีเลือดออก ลมหายใจมีกลิ่น อนามัยในช่องปากไม่ดี ควรแนะนำและส่งต่อผู้ป่วยพร้อมประวัติการรักษา เข้ารับการบำบัดรักษากับทันตบุคลากร ในขณะเดียวกันหากทันตบุคลากรพบผู้ป่วยปริทันต์รุนแรง ควรแนะนำให้ไปตรวจคัดกรองโรคเบาหวานด้วย

บทความที่เกี่ยวข้อง

• ฟันผุในเด็ก เกิดจากอะไร จะป้องกันได้อย่างไร ?
• น้ำลายน้อย ปากแห้ง หิวน้ำบ่อย เกิดอะไรขึ้นกับเรา?
• โรคในช่องปากที่พบบ่อย จุดเริ่มต้นปัญหาสุขภาพอื่นๆ ที่ร้ายแรง